Mỗi tuần, khoa nội tiêu hóa Bệnh viện Nguyễn Tri Phương TP.HCM tiếp nhận khoảng mười bệnh nhân đến khám và nhập viện vì chứng bụng bự. ThS.BS Trần Ngọc Lưu Phương, phó khoa, cho biết:
Có rất nhiều nguyên nhân gây ra hội chứng này. Trong đó có hai nhóm bệnh lý chính là tích mỡ ở bụng hoặc tràn dịch ổ bụng.
Béo phì dạng quả táo"Việc chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây chứng bụng to ở giai đoạn sớm sẽ giúp việc lên kế hoạch theo dõi và điều trị dễ dàng, hiệu quả điều trị tốt, tránh những biến chứng như suy gan, hôn mê gan, nhiễm trùng dịch ổ bụng, hay dính ruột, nghẹt ruột hoặc suy thận nặng hơn..."
Tích mỡ ở bụng gặp nhiều nhất ở những người béo phì dạng quả táo, gặp ở cả nam và nữ nhưng ở nam giới nhiều hơn. Đây là dạng béo phì có vòng eo bằng hoặc to hơn vòng mông. Đa số những người béo phì dạng này thường ăn nhiều chất béo, chất ngọt, uống bia nhiều nhưng ít vận động. Nếu không điều chỉnh chế độ ăn uống, vận động sẽ bị tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, cao huyết áp, đái tháo đường, gan nhiễm mỡ.
Ngoài những người bị béo phì, những người sử dụng nhiều thuốc có chứa chất corticoide cũng gây ra tình trạng tích tụ mỡ bụng. Hoạt chất corticoide thường có trong các thuốc trị viêm khớp, hen phế quản, thuốc giảm đau, nhất là các loại đông dược không rõ nguồn gốc. Khi uống các loại thuốc này người ta dễ bị tích mỡ bụng khiến vòng bụng to dần trong khi tay chân lại teo nhỏ, da trở nên mỏng, có nhiều vết nứt da và mặt tròn như mặt trăng, ửng đỏ.
Tràn dịch ổ bụngBụng chứa nước hay còn gọi tràn dịch ổ bụng là bệnh lý phổ biến nhất gây nên chứng bụng to. Bình thường ổ bụng như một chiếc thùng kín chứa các cơ quan nội tạng như ruột, gan, bao tử, túi mật... Dịch lỏng nếu có chỉ nằm trong lòng ruột, lòng bao tử chứ không nằm trong bụng trừ khi bị thủng ruột, thủng bao tử, vỡ ruột thừa hay chấn thương vỡ gan, vỡ lách... làm máu và các chất dịch lỏng chảy vào trong ổ bụng.
Tuy nhiên, cũng có một số bệnh làm cho dịch lỏng tích lại khá nhiều trong bụng gây nên chứng bụng to, trong khi các cơ quan nội tạng trong bụng hoàn toàn không bị thủng, giập hay vỡ. Bệnh gặp hàng đầu gây tích dịch lỏng trong bụng là bệnh xơ gan. Khi đó, lá gan đã bị chai cứng lại không thải được nước trong cơ thể ra ngoài gây nên bụng to, phù chân, vàng da... Ngoài ra, bệnh viêm cầu thận, suy thận, hội chứng thận hư cũng gây ứ nước trong cơ thể, gây phù cơ thể và làm to vòng bụng. Bệnh lý suy tim cũng gây phù chân và tích nước trong bụng rồi dần dần làm lá gan bị xơ cứng.
Những người bị tràn dịch ổ bụng đều có triệu chứng bụng to kèm theo tiểu ít, phù ở chân, có khi phù ở mặt. Bệnh nhân thường rất mệt mỏi, ăn uống kém và không tăng cân. Một số ít trường hợp vẫn tăng cân là do nước bị giữ lại trong cơ thể nhưng chỉ có bụng to còn cơ thể gầy, teo cơ, tay chân nhỏ, má hóp, người mệt mỏi. Khi bệnh nhân ăn lạt sẽ thấy bớt phù và bụng nhỏ lại.
Giai đoạn đầu bệnh nhân bị tràn dịch ổ bụng không cảm nhận được bụng to ra mà chỉ là những triệu chứng mơ hồ như cảm giác nặng bụng, đầy bụng khó tiêu, no hơi. Để được chẩn đoán sớm bệnh và điều trị kịp thời, người bệnh nên đi khám khi có các triệu chứng như tăng cân hay sụt cân bất thường, ăn uống kém, rối loạn thói quen đi cầu, đầy bụng, căng tức bụng, chán ăn, mau no, tiểu ít, phù chân nhẹ, nhất là khi có biểu hiện vòng bụng to ra.
Lao màng bụng, ung thư...Ngoài ra, với bệnh lao màng bụng (vi trùng lao thay vì tấn công vào phổi lại quay ra tấn công vào lớp màng bụng làm tràn dịch ổ bụng), người bệnh sẽ có triệu chứng ăn uống kém, sụt cân, đau bụng, bụng to dần và sốt nhẹ về chiều, có thể kèm theo rối loạn tiêu hóa. Trường hợp của chị T.T.A.C., 27 tuổi, ở Q.Bình Thạnh, TP.HCM là một ví dụ. Chị C. đến Bệnh viện Nguyễn Tri Phương khám vì bụng to nhưng lại sụt cân. Gần hai tháng trước chị C. ăn kém, đau bụng, đi tiêu phân lỏng, mệt mỏi. Kết quả siêu âm, nội soi và xét nghiệm dịch ổ bụng xác định chị bị bệnh lao ruột và lao màng bụng. Sau khi được điều trị lao theo đúng phác đồ trong một tháng, chị C. đã khỏe hơn, tăng cân và bụng bắt đầu nhỏ dần lại.
Chứng bụng to cũng thường thấy ở những người mắc bệnh bị ung thư di căn vào màng bụng. Đó là bệnh ung thư dạ dày, ung thư ruột già,
ung thư gan, ung thư tử cung, ung thư buồng trứng. Bệnh nhân mắc các bệnh này chỉ có vòng bụng to lên, chứ cơ thể gầy sút, suy nhược, ăn uống kém. Bệnh nhân đi khám bệnh thường kể vì lý do thấy bụng căng to, chứ những triệu chứng của bệnh đã có từ vài tháng trước đó lại bị bỏ qua như đau bụng, tiêu chảy, táo bón, ợ chua, kinh nguyệt không đều...
Ở phụ nữ, còn một nguyên nhân gây bụng to là u nang lành tính buồng trứng loại khổng lồ hay ung thư buồng trứng to lan tràn khắp ổ bụng. Bệnh viện Nguyễn Tri Phương từng gặp một trường hợp bệnh nhân bị nghi ngờ mắc chứng lao màng bụng nhưng chẩn đoán cuối cùng là u nang buồng trứng rất to. Bên cạnh đó, còn có một số nguyên nhân hiếm gặp khác cũng gây chứng bụng to như ung thư nguyên phát từ màng bụng, nhiễm ký sinh trùng như giun đũa chó mèo đi lạc chỗ vào màng bụng hay bệnh lupus...
